W grudniu 2002 r. weszły w życie nowe "Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki…" (Dz. U. Nr 75 poz. 690 [l]), które obejmują (poza pełnym przeredagowaniem) późniejsze nowelizacje "Warunków…" z 1994 r [2], oraz niektóre wymagania dotychczas ujmowane w Polskich Normach.

Wprowadzone w ostatnich latach normy i rozporządzenia [1, 5 -:- 8] spowodowały zmiany w wymaganiach dotyczących również wentylacji i klimatyzacji. Zmiany te wynikają m. in. z przyjęcia zachodniego systemu normalizacji i wymagań technicznych.

Zastosowanie w budownictwie nowych materiałów, stosowanie nowych urządzeń i technologii, wyprzedzało unormowania prawne nie tylko w dziedzinie inżynierii sanitarnej.
W grudniu 2002 r. weszły w życie nowe "Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki…" (Dz. U. Nr 75 poz. 690 [l]), które obejmują (poza pełnym przeredagowaniem) późniejsze nowelizacje "Warunków…" z 1994 r [2], oraz niektóre wymagania dotychczas ujmowane w Polskich Normach.

W obowiązujących "Warunkach technicznych…" [1] zagadnienia wentylacji i klimatyzacji objęte są działami:
- Dział IV Wyposażenie techniczne budynków (rozdziały 5 i 6);
- Dział VI Bezpieczeństwo pożarowe (rozdział 6);
- Dział VIII Higiena i zdrowie (rozdział 2).
Ze względu na obszerny zakres tematyczny powyższych działów, uwagi poniższe ograniczono tylko do działu IV i rozdziału 6.

Rozdział 6
Wentylacja i klimatyzacja

Rozdział ten został w znacznym stopniu rozszerzony w porównaniu do poprzednio obowiązujących "Warunków technicznych".
1) Rozszerzono zakres pomieszczeń, w których należy zastosować wentylację.
Poprzedni zapis przewidywał: "W pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi, a także w innych pomieszczeniach które nie mają otwieranych okien, należy zapewnić wentylację".
Obecne warunki (§ 147 ust. 2) przewidują:

"Wentylację mechaniczną lub grawitacyjną należy zapewnić w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi, w pomieszczeniach bez otwieranych okien, a także w innych pomieszczeniach, w których ze względów zdrowotnych, technologicznych lub bezpieczeństwa, konieczne jest zapewnienie wymiany powietrza".
Określono również (po raz pierwszy) w jakich pomieszczeniach należy zastosować klimatyzację (§ 147 ust. 3):

"Klimatyzację należy stosować w pomieszczeniach, w których ze względów użytkowych, higienicznych, zdrowotnych lub technologicznych konieczne jest utrzymanie odpowiednich parametrów powietrza wewnętrznego określonych w przepisach odrębnych i w Polskiej Normie dotyczącej parametrów obliczeniowych powietrza wewnętrznego".

Parametry obliczeniowe powietrza wewnętrznego podaje norma PN- 78/B-0342 l [3], a powietrza zewnętrznego PN-76/B-03420 [4].
2) ”Wentylację mechaniczną wywiewną lub nawiewno-wywiewną należy stosować w budynkach wysokich i wysokościowych, w których zapewnienie odpowiedniej jakości środowiska wewnętrznego nie jest możliwe za pomocą wentylacji grawitacyjnej" (§ 148 ust. l).
Przypominam, że klasyfikacja budynków pod względem wysokości jest podana w "Przepisach ogólnych warunków" (§ 8):
- budynki wysokie - o wysokości ponad 25 m do 55 m włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości ponad 9 do 18 kondygnacji nadziemnych włącznie,
- budynki wysokościowe - powyżej 55 m nad poziomem terenu lub w budynkach mieszkalnych ponad 18 kondygnacji nad poziomem terenu.
Są to więc obiekty nie często budowane.
3) Stwierdzono jednoznacznie (§ 148 ust. 2), że: "W pomieszczeniach, w których jest zastosowana wentylacja mechaniczna lub klimatyzacja, nie należy stosować wentylacji grawitacyjnej".
Wymagania te dotyczą wentylacji mechanicznej lub klimatyzacji nawiewno-wywiewnej.
Gdy zastosowana jest tylko wentylacja mechaniczna wywiewna, grawitacyjny dopływ podgrzanego w konwektorze powietrza zewnętrznego będzie możliwy.
4) W par. 148 ust.3 podano pomieszczenia, w których należy stosować dodatkową, awaryjną wentylację wywiewną, a w ust. 4 pomieszczenia, w jakich należy stosować odciągi miejscowe, współpracujące z wentylacją ogólną.
Podkreślam "współpracujące z wentylacją ogólną", gdyż dotychczas stosowano zasadę, że odciągi miejscowe miały układ niezależny, sprzężony z nawiewem kompensacyjnym powietrza.
5) Norma PN-83/B-03430/Az: 2000 [5] przewiduje strumień objętości powietrza wentylacyjnego, jaki powinien wynosić na każdego użytkownika pomieszczenia - 20 m³/h i osobę, w odniesieniu do wentylacji w budynkach zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej. Po raz pierwszy wskaźnik ten został podany w "Warunkach technicznych" w odniesieniu do budynków mieszkalnych (§ 149 ust. 1 ).

"Strumień powietrza zewnętrznego doprowadzanego do pomieszczeń nie będących pomieszczeniami pracy, powinien odpowiadać wymaganiom Polskiej Normy dotyczącej wentylacji, przy czym w mieszkaniach strumień ten powinien wynikać z wielkości powietrza wywiewanego, lecz być nie mniejszy niż20 m3/h osobę przewidzianą na pobyt stały w projekcie budowlanym".
6) Rozszerzone zostały (§ 149 ust. 2) wymagania dotyczące powietrza zewnętrznego, doprowadzanego do pomieszczenia za pomocą wentylacji lub klimatyzacji. Gdy powietrze to zawiera zanieczyszczenia przekraczające wymagania określone dla powietrza wewnętrznego, przed wprowadzeniem go do wentylowanego pomieszczenia, powinno ono być oczyszczone, z uwzględnieniem zanieczyszczeń występujących w pomieszczeniu.
7) ”W przypadku stosowania w budynku przepływu powietrza wentylacyjnego między pomieszczeniami lub strefami wentylacyjnymi, w pomieszczeniu należy zapewnić kierunek przepływu od pomieszczenia o mniejszym do pomieszczenia o większym stopniu zanieczyszczenia powietrza" (§ 150 ust. 1).
8) W § 150 ust. 3 przewiduje się:

"W instalacjach wentylacji i klimatyzacji nie należy łączyć z sobą przewodów z pomieszczeń o różnych wymaganiach użytkowych i sanitarno-zdrowotnych. Nie dotyczy to budynków jednorodzinnych i rekreacji indywidualnej".
Z powyższego zapisu wynika, że takie pomieszczenia, jak: ustępy, palarnie, kuchnie w zakładach żywienia zbiorowego, magazyny środków chemicznych i środków czystości itp., powinny mieć wydzieloną wentylację, zwłaszcza wentylację wywiewną. Wydzielić należy również (ust. 4) pomieszczenia zagrożone wybuchem.
9) ”Instalowane w pomieszczeniach urządzenia, w szczególności zasysające powietrze, nie mogą wywoływać zakłóceń ograniczających skuteczność funkcjonowania wentylacji" (§ 150 ust. 8).
Dla urządzeń czerpiących powietrze z pomieszczenia, należy zastosować nawiew kompensacyjny, równoważny wyciągowi. Należy również zwracać uwagę na sytuację odwrotną, ponieważ wentylacja może wpływać na działanie urządzeń zużywających powietrze.
10) ”W pomieszczeniach z paleniskami na paliwo stałe, płynne lub gazowe z urządzeniami gazowymi pobierającymi powietrze do spalania z pomieszczenia i z grawitacyjnym odprowadzaniem spalin przewodem od urządzeń, stosowanie mechanicznej wentylacji wyciągowej jest zabronione" (§ 150 ust. 9).
11) W poprzednich "Warunkach technicznych" wymagania dotyczące wentylacji mechanicznej lub klimatyzacji o działaniu okresowym były większe niż obecne, gdyż przewidywano: "Przy okresowym (nie ciągłym) działaniu wentylacji mechanicznej lub klimatyzacji należy zapewnić w okresie przerw dodatkową wentylację grawitacyjną lub mechaniczną, obliczoną co najmniej na półkrotną wymianę powietrza w ciągu godziny, przyjmując do obliczeń kubaturę wentylowanej nominalnej wysokości pomieszczenia, lecz nie więcej niż 4 m".
Obecne wymagania (§ 150 ust. 6 i 7) są następujące:
- "W pomieszczeniach w budynkach użyteczności publicznej i produkcyjnych, których przeznaczenie wiąże się z ich okresowym użytkowaniem, instalacja wentylacji mechanicznej powinna zapewnić możliwość ograniczenia intensywności działania lub jej wyłączania poza okresem użytkowania pomieszczenia z zachowaniem warunku normalnej pracy przez co najmniej jedną godzinę przed i po ich użytkowaniu".
- "W pomieszczeniach o których mowa w ust. 6 (wyżej podanym), w przypadku występowania źródeł zanieczyszczeń szkodliwych dla zdrowia lub źródeł pary wodnej, należy zapewnić stałą, co najmniej półkrotną wymianę powietrza w okresie przerw w ich wykorzystaniu, przyjmując do obliczeń wentylowanej kubatury nominalną wysokość pomieszczenia lecz nie więcej niż 4 m, lub zapewnić okresową wymianę powietrza sterowaną poziomem stężenia zanieczyszczeń".
Za przykład może posłużyć wentylacja hali basenowej, w której w zależności od wilgotności względnej powietrza w pomieszczeniu, włącza się wentylację lub przy stosowaniu recyrkulacji, zwiększa się strumień powietrza zewnętrznego doprowadzany do układu wentylacyjnego.
12) ”W instalacji wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej lub klimatyzacji o wydajności co najmniej 10 000 m3/h, należy stosować urządzenia do odzyskiwania ciepła z powietrza wywiewnego" (§ 151 ust. 1):
- Ust. 2 "Urządzenie do odzyskiwania ciepła powinny mieć zabezpieczenia ograniczające przenikanie między wymieniającymi ciepło strumieniami powietrza do:
0,25 % objętości strumienia powietrza wywiewanego z pomieszczenia - w przypadku wymiennika płytowych oraz wymiennika z rurek cieplnych,
5 % objętości strumienia powietrza wywiewanego z pomieszczenia
w przypadku wymiennika obrotowego, w odniesieniu do różnicy ciśnień 400 Pa".
- Ust. 3 dopuszcza do recyrkulacji powietrza, gdy przeznaczenie pomieszczeń nie wiąże się z występowaniem bakterii chorobotwórczych, z emisją substancji szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych zapachów.
W budynkach opieki zdrowotnej (ust. 4) recyrkulacja powietrza może być stosowana tylko za zgodą i na warunkach określonych przez właściwego państwowego inspektora sanitarnego.
13) Warunki lokalizacji czerpni powietrza w instalacjach wentylacji i klimatyzacji zostały szczegółowo określone § 152.
Do ważniejszych z tych warunków należą:
- czerpnia powietrza powinna być zabezpieczona przed opadami atmosferycznymi i działaniem wiatru oraz być zlokalizowana w sposób umożliwiający pobieranie w danych warunkach jak najczystszego i, w okresie letnim, najchłodniejszego powietrza (ust. 1)
- czerpni powietrza nie należy lokalizować w miejscach, w których istnieje niebezpieczeństwo napływu powietrza wywiewanego z wyrzutni oraz powietrza z rozpyloną wodą pochodzącą z chłodni kominowej lub innych podobnych urządzeń (ust. 2)
- czerpnia powietrza usytuowana na poziomie terenu lub na ścianie dwóch najniższych kondygnacji naziemnych powinna znajdować się w odległości co najmniej 8 m w rzucie od ulic i zgrupowania miejsc postojowych dla więcej niż 20 samochodów, miejsc gromadzenia odpadów stałych, wywiewek kanalizacyjnych oraz innych źródeł zanieczyszczenia powietrza. Odległość dolnej krawędzi otworu wlotowego czerpni od poziomu terenu powinna wynosić co najmniej 2 m (ust. 3)
- czerpnie powietrza sytuowane na dachu budynku powinny być tak zlokalizowane, aby dolna krawędź otworu wlotowego znajdowała się co najmniej 0,4 m poniżej powierzchni, na której są zlokalizowane, oraz aby została zachowana odległość co najmniej 6 m od wywiewek kanalizacyjnych (ust. 4).
14) Warunki lokalizacji wyrzutni są również określone w §152.
Ważniejsze z nich:
- Powietrze wywiewane z budynków lub pomieszczeń, zanieczyszczone w stopniu przekraczającym wymagania określone w przepisach odrębnych dotyczących dopuszczalnych rodzajów i ilości substancji zanieczyszczających powietrze zewnętrzne, powinny być oczyszczone przed wprowadzeniem do atmosfery (ust. 5).
(Odrębny przepis, to Rozporządzenie Min. Ochrony Środowiska [6]).
- Wyrzutnie powietrza w instalacjach wentylacji i klimatyzacji powinny być zabezpieczone przed opadami atmosferycznymi i działaniem wiatru oraz być zlokalizowane w miejscach umożliwiających odprowadzenie wywiewanego powietrza bez powodowania zagrożenia zdrowia użytkowników budynku i ludzi w jego otoczeniu oraz wywierania wpływu na budynek (ust. 6).
- Dolna krawędź otworu wyrzutni z poziomym wylotem powietrza, usytuowanej na dachu budynku, powinna znajdować się co najmniej 0,4 m powyżej powierzchni, na której wyrzutnia jest zamontowana, oraz 0,4 m powyżej linii łączącej najwyższe punkty wystające ponad dach części budynku, znajdujących się w odległości do 10m od wyrzutni, mierząc w rzucie poziomym (ust. 7).
- Usytuowanie wyrzutni powietrza na poziomie terenu jest dopuszczalne tylko za zgodą i na warunkach określonych przez właściwego państwowego inspektora sanitarnego (ust. 8).
- Dopuszcza się sytuowanie wyrzutni powietrza w ścianie budynku, pod warunkiem (ust. 9), że:
1. powietrze wywiewane nie zawiera uciążliwych zapachów oraz zanieczyszczeń szkodliwych dla zdrowia,
2. przeciwległa ściana sąsiedniego budynku z oknami znajduje się w odległości co najmniej 10 m lub bez okien w odległości co najmniej 8 m,
3. okna znajdujące się w tej samej ścianie są oddalone w poziomie od wyrzutni co najmniej 3 m, a poniżej lub powyżej wyrzutni - co najmniej 2 m,
4. czerpnia powietrza, usytuowana w tej samej ścianie budynku, znajduje się poniżej lub na tym samym poziomie co wyrzutnia - co najmniej 1,5 m.
- Odległość wyrzutni dachowych, mierząc w rzucie poziomym, nie powinna być mniejsza niż 3 m (ust. 12) od:
1. krawędzi dachu, poniżej której
znajdują się okna,
2. najbliższej krawędzi okna w połaci dachu,
3. najbliższej krawędzi okna w ścianie ponad dachem.
15) W § 153 podane zostaly wymagania dotyczące przewodów wentylacyjnych.
Ważniejsze z tych wymagań:
- Przewody te powinny mieć przekrój poprzeczny wynikający z obliczeń dla przewidywanych przepływów powietrza (z uwzględnieniem bezpieczeństwa pożarowego /ust. 1/).
- Materiały przewodów lub sposób zabezpieczenia ich powierzchni powinny być dobrane odpowiednio do właściwości mającego nimi przepływać powietrza oraz do warunków występujących w miejscu ich zamontowania.
- Przewody wykonane z blachy nie powinny wykazywać ugięć przekraczających 1/250 odległości między podporami lub 20 mm, dopuszczając niższą z tych wartości, oraz nie wykazywać odkształceń płaszcza wywołujących efekty akustyczne (ust. 3).
- Przewody instalacji klimatyzacji z przepływem powietrza z dużą prędkością oraz przewody w części nadciśnieniowej instalacji wywiewnej usuwających powietrze zawierające czynniki szkodliwe dla zdrowia lub substancje palne, jeżeli jest możliwe przedostanie się go do pomieszczenia przeznaczonego na pobyt ludzi, powinny odpowiadać klasie B szczelności, natomiast wszystkie inne przewody wentylacji mechanicznej i klimatyzacji - klasie A szczelności (określonych w tabeli, ust. 4).
- Ponadto przewody powinny być zabezpieczone przed uszkodzeniami mechanicznymi, wyposażone w otwory rewizyjne, umożliwiające czyszczenie ich wnętrza, izolowane cieplnie i przeciwwilgociowo (ust. 6-8).
16) Urządzenia i elementy wentylacji mechanicznej i klimatyzacji powinny być stosowane w sposób umożliwiający uzyskanie zakładanej jakości środowiska w pomieszczeniu przy racjonalnym zużyciu energii (§ 154 ust. l).
Ponadto:
- Instalacje klimatyzacyjne powinny być wyposażone w odpowiednie urządzenia pomiarowe służące do sprawdzania warunków pracy i kontroli zużycia energii (ust. 2).
- Urządzenia wentylacji mechanicznej i klimatyzacji powinny być tak instalowane, aby była zapewniona możliwość ich okresowej kontroli lub wymiany (ust. 3).
- Centrale wentylacyjne i klimatyzacyjne usytuowane na zewnątrz budynku powinny posiadać odpowiednią obudowę lub inne zabezpieczenie przed wpływem czynników atmosferycznych (ust. 4).
- W przypadku pomieszczeń o specjalnych wymaganiach higienicznych należy stosować centrale wentylacyjne i klimatyzacyjne umożliwiające utrzymanie podwyższonej czystości wewnątrz obudowy, wyposażone w oświetlenie wewnętrzne i wzierniki do kontroli stanu centrali z zewnątrz (ust. 5).
- Urządzenia wentylacji mechanicznej i klimatyzacji powinny być zabezpieczone przed zanieczyszczeniami znajdującymi się w powietrzu zewnętrznym, w szczególnych przypadkach w powietrzu obiegowym (recyrkulacyjnym), za pomocą filtrów (ust. 6):
l. nagrzewnice, chłodnice i urządzenia do odzyskiwania ciepła - co najmniej klasy G4;
2. nawilżacze - co najmniej klasy F6
określone w Polskiej Normie dotyczącej klasyfikacji filtrów powietrza.
- Nawilżacze w instalacji wentylacyjnej i klimatyzacji powinny być zabezpieczone przed przeciekaniem wody na zewnątrz oraz przed przenoszeniem kropel wody przez powietrze wentylacyjne do dalszej części instalacji (ust. 7).
- Połączenie wentylatorów z przewodami wentylacyjnymi powinno być wykonane za pomocą elastycznych elementów łączących, z zachowaniem wymagań określonych w § 267 ust. 7 (dot. wymagań przeciwpożarowych).
- Instalacje wentylacji mechanicznej i klimatyzacji powinny być wyposażone w przepustnice zlokalizowane w miejscach umożliwiających regulację instalacji, a także odcięcia dopływu powietrza zewnętrznego i wypływu powietrza wewnętrznego (ust. 9).
17) W _ 155 podane są wymagania dotyczące budynków mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego, oświaty, wychowania, opieki zdrowotnej i opieki społecznej, a także pomieszczeń biurowych przeznaczonych na pobyt ludzi, niewyposażonych w wentylację mechaniczną lub klimatyzację.
Z podanego powyżej przeglądu wymagań, jakim powinna odpowiadać wentylacja mechaniczne lub klimatyzacja wynika, że wymagania te są znacznie obszerniejsze od podanych w "Warunkach technicznych…" z 1994 r.

 

LITERATURA:
[1] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Dz. U. Nr 75 poz. 690 z dnia 15 czerwca 2002 r.
[2] Rozporządzenie Ministerstwa Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 14 grudnia 1994 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Dz. U. Nr 10 poz. 46 z 8 lutego 1995 r.
[3] PN-78/B-03421 Wentylacja i klimatyzacja. Parametry obliczeniowe powietrza wewnętrznego w pomieszczeniach przeznaczonych do stałego przebywania ludzi.
[4] PN - 76/B-03420 Wentylacja i klimatyzacja. Parametry obliczeniowe powietrza zewnętrznego.
[5] PN-83/B-03430/Az; 2000
Wentylacja w budynkach mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej. Wymagania.
[6] Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnych z dnia 28 kwietnia 1998 r. w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanieczyszczających powietrze. Dz. U. Nr 55 poz. 35
[7] Zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 marca 1996 r. w sprawie dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia wydzielanych przez materiały budowlane, urządzenia i elementy wyposażenia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi. Monitor Polski nr 19 poz. 231.
[8] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Dz. U. Nr 129 poz. 844.