Problem zapobiegania zakażenia Legionellą dostrzegło krajowe prawodawstwo w następujących przepisach:

- W Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. Nr 81, poz. 716 z późn. zm.) bakteria Legionella została zaliczona do tzw. szkodliwych czynników biologicznych. Jest to więc podstawowy akt prawny regulujący ochronę pracowników przed szkodliwym czynnikiem biologicznym, jakim jest Legionella.

- Legioneloza znajduje się na liście chorób zakaźnych, obowiązkowo rejestrowanych i zgłaszanych Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Ustawa o chorobach zakaźnych i zakażeniach 06.09.2001 r. Dz. U. Nr 126, poz. 1384). Rejestracja jest obowiązkowa od 31.10.2001 r.

- Obowiązek badania Legionelli wprowadziło z dniem 1 stycznia 2008 r. Rozporzadzenie Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417). Rozporządzenie to wprowadziło od dnia 1 stycznia 2008 r. obowiązek badania wody ciepłej z budynków zamieszkania zbiorowego i zakładów opieki zdrowotnej zamkniętej w kierunku Legionelli (dopuszczalna liczba mikroorganizmów: < 100 w 100 ml). W zakładach opieki zdrowotnej zamkniętej na oddziałach, w których przebywają pacjenci o obniżonej odporności, w tym objęci leczeniem immunosupresyjnym, pałeczki Legionella powinny być nieobecne w próbce wody o objętości 1000 ml. Oznacza to, że Legionella nie będzie mogła występować w budynkach zamieszkania zbiorowego i szpitalach w liczbie większej niż 100 kolonii na 100 ml wody. Jeśli poziom zanieczyszczenia będzie wysoki - pow. 10 tys. kolonii - instalacja musi zostać zamknięta. Na oddziałach szpitalnych, gdzie leczeni są pacjenci o ograniczonej odporności - baketria Legionella pneumophila nie może występować wogóle. W załączniku nr 7 do tego rozporządzenia określono minimalną częstotliwość pobierania próbek ciepłej wody oraz procedury postępowania w zależności od wyników badania bakteriologicznego.

- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690 z późn. zm.): w §120 znajduje się zapis, że „Instalacja ciepłej wody powinna zapewniać uzyskanie w punktach czerpalnych temperatury wody nie niższej niż 55°C i nie wyższej niż 60°C, przy czym instalacja ta powinna umożliwiać przeprowadzenie dezynfekcji chemicznej lub fizycznej, w tym termicznej przy temperaturze wody nie niższej niż 70°C, dostosowanej do materiałów zastosowanych w instalacjach”. Przepis ten dotyczy budynków nowoprojektowanych i określa szczegółowe wymagania temperatury w instalacji ciepłej wody w celu ochrony przed takimi bakteriami jak Legionella.

Przy okazji przytaczamy przepisy międzynarodowe:

- obowiazkowe jest zgłaszanie zachorowań i ich rejestracja w Ośrodku Epidemiologicznym w Londynie. Zawiadomienia o zachorowaniu i adresie zakażenia przekazywane są do rządowych administracji opieki zdrowotnej (takze do Polski)
- Dyrektywa 2000/54/WE zał. nr 3 klasyfikacja czynników biologicznych w miejscu pracy - kwalifikuje Legionellę do grupy II – może wywoływać choroby u ludzi.


O Legionella pneumophila
Legionella pneumophila to jedna z najmniejszych istniejących bakterii. Jest wszechobecna, lecz w środowisku naturalnym występuje w tak niskim stężeniu, że nie stanowi zagrożenia. Lubi mokre, ciemne i brudne miejsca o temperaturze od 20oC do 45oC, a także obecność związków żelaza. Bakterie te znajdowano m.in. w wieżach chłodniczych, myjniach, prysznicach, inhalatorach, jacuzzi, klimatyzacjach, nawilżaczach powietrza, fontannach i kranach.

Warunki sprzyjajace rozwojowi bakterii Legionella:
- temperatura wody między 20°C a 45°C (środowiska gorące i wilgotne)
- wilgotność powietrza: wilgotność względna > 65°C,
- obecność systemów recyrkulacji,
- miejsca stojącej wody, ślepe lub niewykorzystywane odcinki tzw. "martwe" odgałęzienia rurociągów,
- długie sieci dystrybucyjne,
- niewystarczająca lub nieistniejąca izolacja,
- obecność zgorzelin, jonów żelaza i wapienia,
- obecność biofilmu (osady, grzyby i inne) - mikroorganizmów osadzających się na wewnętrznych powierzchniach rur i inych powierzchniach w instalacjach.

Przy warunkach sprzyjających rozwojowi Legionelli, potencjalnymi źródłami zagrożenia mogą być m.in.:
• instalacje wody ciepłej i zimnej z kranami i natryskami w gospodarstwach domowych, hotelach, domach opieki dla osób starszych, obiektach sportowych itd.,
• instalacje wodne z kolumnami chłodniczymi, wieże chłodnicze,
• turbiny dentystyczne (mgła wodna),
• instalacje wodne z parownikami, inhalatory, myjnie samochodowe
• klimatyzatory lub nawilżacze powietrza,
• inne urządzenia i systemy transportujące wodę o temperaturze powyżej 20°C i wydzielające parę wodą w czasie użytkowania lub konserwacji (np. baseny, wanny jacuzzi, łaźnie SPA, małe fontanny dekoracyjne i komory lakiernicze).

Jak się pozbyć Legionelli i przeciwdziałać zakażeniu nią?
Stosowane powszechnie chlorowanie wody nie zawsze pomaga pozbyć się pałeczek Legionelli. Bakteria w ciągu kilku sekund ginie natomiast po podgrzaniu wody do 70-75oC, w której się znajduje. Inne metody czyszczenia instalacji z Legionelli to tzw. szokowe hiperchlorowanie - do stężenia 20 mg/l lub ciągła dezynfekcja za pomocą dwutlenku chloru.

Techniki wykorzystywane do usuwania Legionelli:
- hiperchlorowanie (szokowe i ciagłe)

- szok termiczny
- dwutlenek chloru
- jonizacja z zastosowaniem miedzi i srebra
- nadtlenek wodoru i jony srebra
- promieniowanie ultrafioletowe.

Tabela 1: Wpływ temperatury wody na usuwanie bakterii Legionella:

Temperatura wody Czas obumierania Legionelli
55oC 20 min.
57,5oC 6 min.
60oC 2 min.
70oC sekundy

Aby zapobiec zakażeniom, instalacje wodno-kanalizacyjne i klimatyzacyjne powinny być projektowane tak, by temperatura zimnej wody nie była wyższa niż 20oC, a woda gorąca miała powyżej 55oC. Należy izolować rury z zimną i ciepłą wodą, by zimna woda nie podgrzewała się do temperatur odpowiednich dla namnażania bakterii.

O legionellozie (legionelozie)

Występuje około 30 rodzajów bakterii typu Legionella - groźna dla człowieka jest Legionella Pneumophila wywołująca legionellozowe zapalenie płuc (legionellozę). Jest to ciężka choroba przebiegająca z gorączką, kaszlem, niewydolnością oddechową. Możliwe są objawy podobne do grypy, objawy ze strony układu pokarmowego (wymioty, biegunka). Śmiertelność wynosi 15-20%. Jest to choroba łatwa do wyleczenia pod warunkiem wczesnego i prawidłowego rozpoznania oraz podania odpowiedniego antybiotyku. W wielu przypadkach przyczyną śmierci pacjenta jest błędne rozpoznanie - na Legionellę nie działają antybiotyki podawane rutynowo w zapaleniu płuc, natomiast skuteczne są m.in. makrolidy w rodzaju klarytromycyny.

Legionellozę po raz pierwszy opisano w roku 1976, z powodu epidemii, na którą zapadła część uczestników spotkania Legionu Amerykańskiego zorganizowanego w hotelu w Filadelfii. Stąd nazywana jest także "chorobą legionistów". Objawy legionellozy podobne są do objawów grypy czy zapalenia płuc (np. gorączka ok. 40oC, suchy kaszel) i zapada na nią co dwudziesta narażona na kontakt z drobnoustrojem osoba.
Ciężka postać tej choroby - gdy bakteria zajmuje płuca - rozwija się zwykle w ciągu 2 do 10 dni i jest śmiertelna dla 25% chorych. Łagodniejsza, niezagrażająca życiu postać choroby, tzw. "gorączka Pontiac", może się pojawić nawet po pięciu godzinach od zainhalowania Legionelli. Przebiega z gorączką, dreszczami, bólami głowy i kaszlem, ale bez zapalenia płuc.

Legionella nie przenosi się z człowieka na człowieka. Nie stwierdzono, aby można się było zarazić poprzez picie zanieczyszczonej wody. Do zakażenia dochodzi w przypadku jednoczesnego wystąpienia trzech czynników – warunków sprzyjających rozwojowi Legionelli, aerozoli z kroplami wody o wielkości rzędu 3-5 μm, które mogą być wdychane przez człowieka oraz podatnego, osłabionego orgaznimu. W rozpylonej wodzie Legionella może przenosić się w powietrzu nawet na odległość 3 kilometrów!