Pogoda nas nie rozpieszcza: najpierw długa zima, wiosna z  ulewami, burzami i powodziami, a od połowy czerwca 2013 zapowiadane są ponad 30-stopniowe upały. Wydajna praca przy ponad 30oC w nieklimatyzowanym pomieszczeniu to nie lada wyzwanie...

Nie zawsze pracownicy mają do dyspozycji zasłony okienne (jakiekolwiek), klimatyzację czy zimną wodę. Przy pracy w warunkach wysokich temperatur, prawo jest po stronie pracujących. Jednak zapewnienie żądanej temperatury w miejscu pracy nie stanowi obowiązku montażu klimatyzacji. Od dobrej woli pracodawcy i innych warunków zależy, czy zamontowane zostanie urządzenie klimatyzacyjne, a okna wyposażone będą w odpowiedni sprzęt chroniący przed słońcem, np. żaluzje czy rolety.

Ponieważ nie ma przepisów „na upał”, podstawowymi normami prawnymi w zakresie minimalizowania uciążliwości wysokich temperatur w pomieszczeniach pracy są:


Temperatura wymagana w czasie pracy

Rozporządzenie [1] reguluje, że w pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania), nie niższą jednak niż 14oC (287ºK), chyba, że względy technologiczne na to nie pozwalają (np. praca w chłodniach, w hutach). Natomiast w pomieszczeniach, w których jest wykonywana lekka praca fizyczna i pomieszczeniach biurowych, temperatura nie może być niższa niż 18oC (291ºK). Jednocześnie rozporządzenie [1] nie formułuje jednoznacznych i jasnych przepisów temperatury maksymalnej w pomieszczeniach pracy. W przepisach można odnaleźć informację o podwyższonych temperaturach: dotyczącą warunków pracy pracowników młodocianych - nie mogą oni pracować w pomieszczeniach, w których temperatura jest wyższa niż 30oC przy wilgotności względnej powietrza przekraczającej 65%. Pracodawca powinien szczególnie zatroszczyć się o kobiety w ciąży i karmiące piersią, a także o osoby niepełnoletnie.

Z powołanego rozporządzenia może więc wynikać, że praca w warunkach podwyższonej temperatury powietrza:
- wykonywana na otwartej przestrzeni, przy temperaturze ponad 25oC,
- wykonywana w pomieszczeniach zamkniętych, przy temperaturze ponad 28oC,
jest klasyfikowana jako praca realizowana w warunkach szczególnie uciążliwych.

W przypadku pracy na dworze na pracodawcę spadają dodatkowe obowiązki związane z przerwami w pracy, posiłkami regeneracyjnymi, odzieżą ochronną, itd.


Wentylacja i klimatyzacja dla pracowników

Istnieje obowiązek zapewnienia w pomieszczeniach pracy wymiany powietrza wynikającej z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń oraz utrzymywanie w stałej sprawności i czystości urządzeń wentylacyjnych i klimatyzacyjnych. Na przykład w biurach, które zalicza się do pomieszczeń stałej pracy (in.  pomieszczeń przeznaczonych do pobytu tych samych pracowników przez czas przekraczający 4 h/d) przepisy [1] precyzują, że pomieszczenia biurowe nie mogą być sytuowane w suterenach, powinny mieć oświetlenie naturalne i sztuczne, być ogrzewane i wentylowane oraz zabezpieczone przed wilgocią, nadmiernym nagrzewaniem i innymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia.


§ 15. 1. Pomieszczenia pracy i ich wyposażenie powinny zapewniać pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W szczególności w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie naturalne i sztuczne, odpowiednią temperaturę, wymianę powietrza oraz zabezpieczenie przed wilgocią, niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem, drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia i uciążliwościami.


Zgodnie z § 35, 36 rozporządzenia [1], powietrze doprowadzane do pomieszczeń pracy z zewnątrz przy zastosowaniu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno być oczyszczone z pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia. Klimatyzacja lub wentylacja nie może powodować przeciągów, wyziębienia lub przegrzewania pomieszczeń pracy, a strumień powietrza pochodzący z urządzeń wentylacji nawiewnej nie powinien być skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy.

W myśl przepisów [1] temperatura w pomieszczeniach biurowych nie powinna być niższa niż 18°C – jednak przy siedzącej pracy biurowej większość pracowników w warunkach takiej temperatury powietrza będzie uskarżać się na dyskomfort spowodowany uczuciem chłodu. Najlepsze samopoczucie zapewnia temperatura w przedziale 20-24°C.

Przy wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń pracodawca powinien zadbać o to, aby urządzenia te nie powodowały przeciągów. Uczucie przeciągu powstaje wówczas, gdy prędkość ruchu powietrza w pomieszczeniu wynosi około 0,2 m/sek. Stąd prędkość powietrza z układu wentylacji czy klimatyzacji w biurze, przy warunkach pracy siedzącej, nie powinna być większa niż 0,10–0,15 m/sek.
Maksymalna temperatura nawiewanego powietrza nie powinna przekraczać 70°C (343 K) przy nawiewie powietrza na wysokości nie mniejszej niż 3,5 m od poziomu podłogi stanowiska pracy i 45°C (318 K) - w pozostałych przypadkach – czytamy w rozporządzeniu [1].

Wentylacja w pokoju biurowym powinna zapewniać co najmniej 0,5-krotną wymianę powietrza na godzinę.

Na poczucie komfortu cieplnego duży wpływ ma wilgotność powietrza. Optymalna wilgotność powietrza w pomieszczeniu biurowym powinna się mieścić w przedziale 40–60% - w zależności od temperatury powietrza. Spadek wilgotności względnej powietrza w pomieszczeniach pracy jest odczuwany przez pracowników jako suchość skóry, wywołuje pieczenie oczu, wzmaga pragnienie oraz powoduje elektryzowanie się włosów i ubrań i jednocześnie wzrost dodatniej jonizacji powietrza ujemnie wpływającej na samopoczucie pracowników.

Zgodnie z § 37 rozporządzenia [1], w przypadku zastosowania systemu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej należy zapewnić:
1. odpowiednią konserwację urządzeń i instalacji klimatyzacyjnych i wentylacyjnych w celu niedopuszczenia do awarii;
2. stosowanie środków mających na celu ograniczenie natężenia i rozprzestrzeniania się hałasu i drgań powodowanych pracą urządzeń klimatyzacyjnych i wentylacyjnych.
Wymagana jest zatem okresowa dezynfekcja urządzeń i instalacji klimatyzacyjnych, ponieważ są one znakomitym środowiskiem dla rozwoju niebezpiecznych dla człowieka mikrobów, mogących być przyczyną tzw. choroby legionistów.


Napoje w czasie upałów dla pracowników

Brak określenia w przepisach górnej granicy temperatury, w jakiej może być wykonana praca nie oznacza, że pracodawca jest zwolniony z jakichkolwiek obowiązków w tym zakresie. Obowiązkiem każdego pracodawcy jest zmniejszanie dolegliwości związanych z upałami. Może to być zasłonięcie okien i świetlików przed słońcem czy dostarczanie napojów chłodzących, przy czym pracownik nie może żądać soku zamiast wody mineralnej ani nie może otrzymać ekwiwalentu zamiast tych napojów.

Zasady zaopatrzenia pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie uciążliwych w napoje regulują przepisy rozporządzenia [2]. Z rozporządzenia [2] oraz z art. 232 Kodeksu Pracy wynika, że przy pracach w warunkach gorącego mikroklimatu napoje podaje się, gdy temperatura powietrza przekracza 25oC.

Rozporządzenie [2] zobowiązuje pracodawcę do zapewnienia napojów pracownikom zatrudnionym:
1) w warunkach gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się wartością wskaźnika obciążenia termicznego (WBGT) powyżej 25°C,
2) w warunkach mikroklimatu zimnego, charakteryzującego się wartością wskaźnika siły chłodzącej powietrza (WCl) powyżej 1000,
3) przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia poniżej 10°C lub powyżej 25°C,
4) przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet,
5) na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28°C.

Napoje powinny być udostępnione nieodpłatnie, w ciągu całej zmiany roboczej, w ilości zaspokajającej potrzeby pracowników.
Przepisy nie określają też, w jaki sposób pracodawca ma dostarczać zimne napoje. Jeśli praca jest wykonywana poza siedzibą firmy, do obowiązków pracodawcy należy zapewnienie pracownikom stałego dostępu do butelek z wodą mineralną lub innymi napojami chłodzącymi.

Woda jest potrzebna nie tylko do picia. Jeśli pracownicy wykonują prace na otwartej przestrzeni, pracodawca musi dostarczyć również wodę do celów higienicznych. Przepisy zobowiązują w takich przypadkach do zapewnienia każdemu pracownikowi co najmniej 90 litrów wody dziennie.

 

Rolety, żaluzje, verticale

Przepisy nie precyzują, jaka jest dopuszczalna maksymalna temperatura pracy (wyjątek stanowią pracownicy młodociani, którzy nie mogą pracować, gdy temperatura w pomieszczeniu przekracza 30oC, a wilgotność 65%), ale zobowiązują pracodawcę do ograniczenia skutków upałów. Zgodnie z § 29 ust. 3, 4 rozporządzenia [1], okna i świetliki powinny być wyposażone w odpowiednie urządzenia eliminujące nadmierne operowanie promieni słonecznych padających na stanowiska pracy.
Czyli pracodawca powinien zadbać o odpowiednie zabezpieczenie okien, by światło słoneczne nie utrudniało pracy. Szczególnie okna południowe powinny być wyposażone w żaluzje, rolety lub zasłony typu verticale.

 

BHP w upale – prawo do odmowy pracy

Z przepisów Kodeksu Pracy (art. 210) wynika, że pracownik ma nie tylko prawo, ale nawet obowiązek "w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenia dla zdrowia i życia pracownika....", powstrzymać się od wykonywania obowiązków, niezwłocznie powiadamiając o tym przełożonego. Zgodnie z KP, każdy pracodawca ma obowiązek chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie im bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

Gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa, higieny pracy i stwarzają zagrożenie dla pracownika, ma on prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego, a szczególny dyskomfort w miejscu pracy, wynikający z zaniedbań pracodawców, powinien zostać zgłoszony odpowiedniej regionalnie placówce Państwowego Inspektoratu Pracy (PIP).

Przy okazji informujemy że nie ma żadnych przeszkód prawnych, by pracodawcy skracali czas pracy w czasie upałów. Pracodawcy mogą też wprowadzać dodatkowe czy dłuższe przerwy. W pierwszym i drugim przypadku pracownik zachowuje prawo do pełnego wynagrodzenia.

 

Opracowanie i foto: HVACR.pl